Տրանսպորտը ցանկացած երկրի տնտեսության նյութական բազայի կարևորագույն բաղադրիչներից մեկն է: Հին ժամանակներից ի վեր տրանսպորտը առաջընթացի շարժիչ ուժն էր: Մարդը ձեռքի տակ եղած ցանկացած միջոց օգտագործում էր մարդկանց և ապրանքներ տեղափոխելու համար: Անիվի գյուտով և որոշ ժամանակ անց ՝ տարբեր տեսակի շարժիչներից, մարդը սկսեց համապատասխանաբար զարգացնել փոխադրման միջոցներ ՝ սայլեր, շոգենավեր, շոգեքարշներ, ինքնաթիռներ և այլն: Սա հնարավորություն տվեց ճանապարհորդել երկար հեռավորությունների վրա և տարբեր նպատակներով:
Ներկայումս տրանսպորտը պետական տնտեսության ամենակարևոր բաղադրիչներից մեկն է, ինչպես զարգացող, այնպես էլ զարգացած երկրների համար: Տրանսպորտը ապահովում է տնտեսության բնականոն գործունեությունը, բարձրացնում սոցիալական արտադրության արդյունավետությունը, ստեղծում է պայմաններ արտադրական ուժերի ռացիոնալ բաշխման համար ամբողջ երկրում։ Տրանսպորտը տուրիզմի զարգացման առաջատար գործոն է:
Տրանսպորտը ապահովում է միջազգային տնտեսական հարաբերությունների զարգացումը ՝ նպաստելով տարբեր երկրների միջև փոխշահավետ փոխանակման իրականացմանը:
Պատմականորեն տարբեր պետությունների տրանսպորտային համակարգերի ձևավորումը կախված է եղել նրանց աշխարհագրական դիրքից, բնական ներուժից և հաճախ կլիմայական ու լանդշաֆտային առանձնահատկություններից: Դրա հետևանքով տարբեր երկներում ձևավորվեցին այնպիսի տրանսպորտային և տեխնիկական միջոցներ, որոնք առավել ռացիոնալ կերպով են օգտագործվում տվյալ տարածաշրջանի և պետության պայմաններում։
Օրինակ ՝ երկաթուղային տրանսպորտը ավելի ձեռնտու է զարգացնել գերակշռող հարթավայրերով շրջաններում, իսկ գետային տրանսպորտը ՝ գետերի և լճերի առկայության դեպքում, ինչպես Ավստրիայում, Գերմանիայում, Ռուսաստանում, Ֆինլանդիայում և Կանադայում:
Ծովերն ու օվկիանոսները, որպես հին ժամանակներից մարդկանց տեղափոխելու ամենահարմար և մատչելի եղանակները, նպաստեցին զբոսաշրջության զարգացմանը՝ օգտագործելով նաև ջրային տրանսպորտը։
Առաջին անգամ անգլիացի Թոմաս Քուքը, ումից սկիզբ է առնվում ժամանակակից զբոսաշրջության պատմությունը, կազմակերպեց երկաթուղային ուղևորություն Լիվերպուլից Լոնդոն: Այնուհետև 1843-ին նա կազմակերպեց նավով էքսկուրսիաներ Թեմզա գետով: Գրեթե միևնույն ժամանակ ամերիկյան մայրցամաքում լեգենդար Միսիսիպիի անիվներով շոգենավով ամերիկյան Express ընկերությունը բացեց
կանոնավոր շրջայցեր Միսիսիպի գետով: Նման նավարկություններ սկսեցին արվել Նեղոսի, Ռայնի, Դանուբի երկայնքով։
Տրանսպորտի զարգացումը, որպես ենթակառուցվածքի բաղկացուցիչ մաս, մշտապես մեծ ուշադրության է արժանանում աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների կառավարությունների կողմից։
Տուրիզմի զարգացման հետ մեկտեղ տրանսպորտային ուղիները անընդհատ կընդլայնվեն, քանի որ ճանապարհորդության պահանջարկի բարձրացումը դրականորեն է ազդում տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացման վրա: Տրանսպորտը, իր հերթին, թույլ է տալիս ընդլայնել ճանապարհորդության աշխարհագրությունը:
Տրանսպորտային ծառայությունները տուրիզմի ոլորտում ծառայությունների հիմնական տեսակներից են: Դրանք կազմում են փաթեթի գնի հիմնական բաժինը: Կախված ճանապարհորդության տևողությունից և հեռավորությունից, այն կարող է կազմել տուրի արժեքի 20-ից 60% -ը:
Ճանապարհորդությունների ընթացքում զբոսաշրջիկներին տեղափոխելու համար զբոսաշրջային կազմակերպությունները օգտագործում են տարատեսակ տրանսպորտային միջոցներ՝ օդային, ջրային և ցամաքային։
Տրանսպորտային ծառայությունների ընդհանուր կառուցվածքում հիմնական մասնաբաժինը պատկանում է օդային տրանսպորտին: Զբոսաշրջիկների ամենամեծ քանակը, հատկապես նրանք, ովքեր ճանապարհորդում են երկար հեռավորության վրա, օգտվում են ավիացիոն ծառայություններից:
Ավտոմոբիլային տրանսպորտը զբոսաշրջության մեջ իրավամբ կարելի է անվանել համընդհանուր օգտագործման տրանսպորտ, քանի որ այն օգտագործվում է ամենուրեք ՝ տրանսֆերներից և էքսկուրսիաներցից սկսած, մինչև զբոսաշրջիկների կողմից փոքր մեքենաներ վարձակալելը ՝ արձակուրդում անձնական օգտագործման համար: Ավտոբուսային տուրերը թերևս ամենահայտնի տուրերի տեսակներից մեկն է, երբ զբոսաշրջիկները շրջում են քաղաքից քաղաք նույն ավտոբուսով, այցելում տեսարժան վայրեր։ Նույն տրանսպոտով շրջագայելը շատ հարմար է զբոսաշրջիկների համար և շատերն են նախընտրում այս տեսակի տուրերը։
Խմբային տրանսպորտում ավտոբուսների հիմնական մրցակիցը երկաթուղին է: Շատ երկրներ, որոնք ունեն զարգացած երկաթուղայի համակարգ, ակտիվորեն օգտագործում են այս փոխադրամիջոցը զբոսաշրջության մեջ, օրինակ, Շվեյցարիան, ԱՄՆ, ՀԱՀ, Գերմանիան, Հնդկաստանը և այլն։ Օրինակ Գերմանիայում կազմակերպվում են տարբեր տեսակի երկաթուղային տուրեր։ Զբոսաշրջիկը կարող է գնել այնպիսի փաթեթներ, ինչպիսիք են՝ “գնացք և հյուրանոց”, “ գնացք և էքսկուրսիա”, “գնացք և ֆուտբոլային հանդիպում” և այլն։ Գնացքի տոմսերը շատ հաճախ ավելի մատչելի են ավտոբուսի համեմատ, սա ևս մեկ առավելություն է, որից օգտվում են գնացք ընտրած զբոսաշրջիկները։
Ջրային տրանսպորտի կրառումը զբոսաշրջության մեջ ինքն իրենով արդեն առանձին տեսակի զբոսաշրջություն է, դրանցից ամենահայտնին նավարկություններն են՝ կրուիզները: Ջրային ճանապարհորդությունը տրանսպորտի այլ եղանակների համեմատ ունի մի շարք առավելություններ և թերություններ: Առավել նշանակալից առավելություններն են հարմարավետության բարձր մակարդակը։ Հիմնական թերությունները տրանսպորտային միջոցների ցածր արագությունն են, բարձր սակագները, սահմանափակ շարժունակությունը և հաճախ որոշ մարդկանց մոտ հանդիպող `«ծովային հիվանդությունն» է:
Տրանսպորտային ծառայությունների և տրանսպորտային միջոցների մատուցումը կարող է ներառվել շրջագայության գնի մեջ կամ վճարվել զբոսաշրջիկի կողմից տեղում՝ հավելավճարի տեսքով։: Զբոսաշրջիկը կարող է նաև ինքնուրույն գնել նման ծառայություններ:
Զբոսաշրջային ուղևորությունների համար տրանսպորտային միջոցների ընտրելիս պետք է հաշվի առնել մի շարք հանգամանքներ՝ դրանց անվտանգությունը, վարկանիշը, տվյալ երկրի տրանսպորտային համակարգի զարգացվածության աստիճանը, ճանապարհորդության տեսակը, երթուղու տևողությունը, սակագները, ազգային ավանդույթները և այլ գործոններ:
Տրանսպորտային միջոցների դասակարգում:
1. Օդային տրանսպորտ.
պլանային թռիչքներ;
այլ ավիափոխադրումներ:
2. ջրային տրանսպորտ.
լաստանավեր;
Կռուիզներ
այլ տեսակներ:
3. ցամաքային տրանսպորտ.
երկաթուղային տրանսպորտ;
միջազգային և քաղաքային ավտոբուսներ;
այլ հասարակական տրանսպորտային միջոցներ
մասնավոր մեքենաներ մինչև ութ հոգու համար;
տրանսպորտային միջոցների վարձույթ;
այլ ցամաքային տրանսպորտային միջոցներ:
Ցամաքային տրանսպորտ՝ ավտոմոբիլային
Զբոսաշրջային ծառայություններում օգտագործված ավտոմեքենաների ծառայությունները ներառում են երեք հիմնական ուղղություն՝
1) ավտոբուսային ճանապարհորդությունների կազմակերպում
2) զբոսաշրջիկների անձնական ավտոմեքենաներով ճանապարհորդությունների կազմակերպում
3) մեքենայի վարձույթ
Ավտոբուսային ճանապարհորդություններ
Միջազգային ավտոբուսային տուրիզմը համեմատաբար երիտասարդ տիպի զբոսաշրջություն է: Դրա զարգացման սկիզբը կարելի է համարել 1970-ականները: Դրանից առաջ տարբեր երկրներում ավտոբուսները հիմնականում օգտագործվում էին տրանսֆերների, էքսկուրսիաների և երկրի ներսում ուղևորությունների համար: Բայց ներկայումս էլ կան տարածաշրջաններ, որտեղ դժվար է կազմակերպել ավտոբուսային տուրեր՝ տեղանքի ռելիեֆի կամ հարևան երկրների հարաբերությունների պատճառով։ Օրինակ, մեր տարածաշրջանում ավտոբուսային տուրեր կազմակերպվում է միայն Վրաստանի և Իրանի հետ, քանի որ մեր մյուս հարևանների հետ սահմանները փակ են։ Հիմնականում ավտոբուսային տուրերը մեծ հեղիանկություն են վայելում Եվրոպայում։
1986-ին Եվրոպայում, երկաթուղային և ավտոբուսային ընկերությունների միջև մրցակցության սրացման հետևանքով ստեղծվեց ավտոբուսային փոխադրումների ասոցիացիա ՝ “Eurolincs”-ի խորհուրդը, որն ունի 33 եվրոպական գործընկեր:
Տարբեր եվրոպական ավտոբուսային ընկերություններ հանդես եկան նույն ապրանքանիշի տակ, մշակեցին ավտոբուսային ծառայությունների ընդհանուր
համակարգ, ընդհանուր ծառայությունների ստանդարտներով, կանոններով և զեղչային համակարգով: Այսօր “Eurolincs”- շուկայի առաջատար ընկերություններից է: Այն սպասարկում է ավելի քան 250 երթուղի ամբողջ Եվրոպայում և ներառում է 35 եվրոպական ավտոբուսային ընկերություններ:
Շենգենյան համաձայնագրի ստորագրումը նոր խթան հաղորդեց ավտոբուսսյին փոխադրումների զարգացմանը ՝ թույլ տալով պարզեցնել շատ թղթաբանական ձևակերպումներ:
Եվրոպական համաժողովը (1984) առանձնացնում է ավտոբուսային տուրիզմի երեք տեսակ.
1) ուղևորություններ կանոնավոր ավտոբուսներով՝ ուղևորափոխադրումները իրականացվում են չվացուցակի համաձայն, կոնկրետ որոշված երթուղիներով, նախատեսում է կանգառները ընթացքում։ Այս դեպքում ուղևորափոխադրումները իրականացնող ընկերությունը պարտադիր պիտի հատուկ լիցենզիա ունենա, որը ժամանակավոր լիցենզիա է։
2) ուղևորություններ ոչ կանոնավոր ավտոբուսներով՝ այս դեպքում ուղևորափոխադրումները նույնպես իրականացվում են կոնկրետ որոշված երթուղով, բայց ի տարբերություն նախորդ տեսակի, այս դեպքում զբոսաշրջիկները միշտ վերադառնում են նույն տեղը, որտեղից մեկնել էին
3) հատուկ (չարտերային) ուղևորություններ՝ ամբողջ տուրի ընթացքում տուրիստները օգտվում են նույն ավտոբուսից, որը նրանց տուրի վերջում բերում է մեկնման վայրը։
Ներքին տուրիզմը և օրվա ընթացքում տարբեր նպատակներով ուղևորությունները (էքսկուրսիաներ, օդանավակայաններ տեղափոխելը և այլն) առանձնացվում են որպես առանձին խումբ:
Գոյություն ունի ավտոբուսային տուրերի կազմակերպման երկու եղանակ՝
1․ Տուրիստական ընկերությունը մշակում է ավտոբուսային տուր և հանձնարարում ավտոբուսային ընկերությանը երթուղու մշակումն ու տուրի իրականացումը
2․ Տուրիստական ընկերությունը վարձում է ավտոբուսը ավտոբուսային ընկերությունից և ինքն է կազմակերպում ամբողջ տուրը։ Ասյ դեպքում տուրիստական ընկերությունը պիտի ուղևորափոխադրումների իրականացնելու լիցենզիա ունենա։
Ավտոբուսային տուրերը հնարավորթյուն են տալիս զբոսաշրջիկներին տեղից տեսնել տեսաշրժան վայրերը, նույնիսկ ավտոբուսից չիջնելով։ Զբոսաշրջիկը կարող է տեսնել նույնիսկ այն քաղաքները, որտեղ կանգառ և էքսկուրսիա չկա, բայց որտեղով անցնում է ճանապարհը։
Լինելով զբոսաշրջության ոչ թանկ տեսակ հասանելի է բնակչության մեծ մասին՝ ավտոբուսային զբոսաշրջությունը անընդհատ զարգանում է: Մեծ տարածում ունեն հանգստյան օրերին ավտոբուսային շրջագայությունները՝ 2-3-օրյա ուղևորություններ դեպի եվրոպական քաղաքներ: Երկրորդ տեղում է 1-2 շաբաթ տևողությամբ շրջայցեր եվրոպական քաղաքներում։
Ավտոբուսային տուրերի կազմակերպման համար սեզոնայնությունը այնքան էլ մեծ դեր չի խաղում, որքան մյուս ուղևորությունների ժամանակ: Կարելի է ասել ավտոբուսային տուրեր են իրականացվում ամբողջ տարվա ընթացքում: Պահանջարկի որոշակի անկում նկատվում է հունվար-փետրվար ամիսներին:
Փորձագետների կարծիքով, բացի գնային գործոնից, ավտոբուսային տուրերը մեծ հեղինակություն են վայելում նաև երթուղիների բազմազանության և հարմարավետության համար։
Միջազգային ուղևորափոխադրումները իրականացումը պարզեցնելու համար Ժնևյան կոնվենցիայի սահմաններում 1973 թ․-ին ընդունվեց «Ուղևորների և ուղեբեռների ամտոմոբիլային միջազգային փոխադրման մասին համաձայնագրը»։ Միջազգային տրանսպորտի հետագա պարզեցումները ամրագրված են Հաագայի (1989) տուրիզմի հռչակագրում՝ Եվրամիության անդամների համար:
ԱՊՀ երկրներում տուրիստական փոխադրումների կազմակերպումը կարգավորվում է ԱՊՀ անդամ պետությունների միջխորհրդարանական վեհաժողովի «ԱՊՀ անդամ պետությունների համագործակցության հիմնական սկզբունքների մասին տուրիստական ոլորտում» 1994 թվականի հոկտեմբերի 29-ի որոշմամբ և այլ ակտերով:
Եվրոպայում օրենսդրությունը սահմանում է անվտանգության ընդհանուր պահանջներ՝ ավտոբուսային շրջայցեր կազմակերպելիս
Գոյություն ունի նախագիծ ՝ ավտոբուսների արագությունը 100 կմ / ժամ սահմանափակելու վերաբերյալ: Սա պետք է բարենպաստ ազդեցություն ունենա շրջակա միջավայրի վրա, բայց կարող է կտրուկ նվազեցնել ավտոբուսների մրցունակությունը տրանսպորտի այլ տեսակների հանդեպ: Նման սահմանափակումներ արդեն ներդրվել են արևմտյան Եվրոպայի երկրների մեծ մասում, ինչպես նաև Արևելյան Եվրոպայի որոշ երկրներում (օրինակ ՝ Խորվաթիայում)։
Ավտոբուսային շրջայցեր կազմակերպող տուրօպերատորը, դեպի եվրոպական երկրներ ավտոբուսային տուրեր կազմակերպելիս, պետք է հաշվի առնի այս և տարբեր երկրներում գործող այլ սահմանափակումներ։